قرآن کریم اسماء و صفات فراوانی دارد و سوره حمد نیز که "امّ القرآن" و مشتمل بر عصاره معارف قرآنی است، به همین مناسبت دارای نامها و القاب بسیاری است. نامهای معروف این سوره عبارت است از: امّ الکتاب، فاتحة الکتاب، السبع المثانی و حمد، و نامهای غیر مشهور آن، فاتحة القرآن، القرآن العظیم، الوافیة، الکافیة، الشافیة، الشفاء، الصلاة، الدّعاء، الاساس، الشکر، الکنز، النّور، السؤال، تعلیم المسألة، المناجاة، التفویض، (سورة) الحمد الاُولی والحمد القُصری است. بررسی جایگاه و محتوای این سوره نشان می‌دهد که تسمیه آن به هر یک از این نامها ناشی از مناسبتهای موجود در معارف آن و یا جایگاه ویژه سوره است. اکنون به بررسی اسرار نامگذاری سوره حمد به این نامها می‌پردازیم:
1 ـ "أُمّ الکتاب"، "أُمّ القرآن": نامگذاری سوره حمد به این دو نام، که در روایات فراوانی به نقل فریقین آمده است، از این روست که مشتمل بر عصاره معارف قرآن کریم است. معارف قرآنی دارای سه بخش مبدأ شناسی، معادشناسی و رسالت شناسی است و کلام منسوب به حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نیز که فرمودند: "رحم الله امرأً علم من ایْن وفى ایْن وإلی این" ناظر به شناخت همین اصول سه‌گانه است. سوره مبارکه فاتحة الکتاب نیز مشتمل بر معرفتهای یاد شده است؛ زیرا بخش آغازین آن مربوط به مبدأ و ربوبیت مطلق او بر عوالم هستی و همچنین صفات جمالی او مانند رحمت مطلق و رحمت خاصّ است و بخش میانی آن "مالک یوم الدین" ناظر به معاد و ظهور مالکیت مطلقه خدای سبحان در قیامت است و بخش پایانی آن که سخن از حصر عبادت و استعانت در خدای سبحان و طلب هدایت به صراط مستقیم دارد "إیّاک نعبد... ولا الضالّین"، مربوط به هدایت و ضلالت در سیر از مبدأ تا معاد است و مدار و محور آن مسئله وحی و رسالت است. پس اصول معارف قرآنی در این سوره ترسیم شده است. حکیم متالّه و مفسر ژرف اندیش، صدرالمتالهین شیرازی درباره این سوره مبارکه می‌گوید: نسبت سوره فاتحه به قرآن، همانند نسبت انسان (جهان کوچک) به جهان (انسان بزرگ) است و هیچ یک از سور قرآنی در جامعیّت، همتای این سوره نیست. کسی که نتواند از سوره مبارکه فاتحه بخش عمده‌ای از اسرار علوم الهی و معالم ربّانی (مبدأشناسی، معادشناسی، علم النفس و..) را استنباط کند، عالم ربّانی نیست و به تفسیر این سوره، آن گونه که باید، راه نیافته است(1).
2 ـ "فاتحة الکتاب"، "فاتحة القرآن": این سوره مبارکه به عقیده بسیاری از مفسّران و پژوهشگران علوم قرآنی اولین سوره‌ای است که به طور کامل بر قلب مطهّر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است(2) و در تنظیم سوره‌های قرآن نیز سرآغاز کتاب الهی است و قرآن به آن آغاز می‌گردد و از همین رو "فاتحة الکتاب" یا "فاتحة القرآن" نام گرفته است. از سوره مبارکه حمد در روایات فراوانی با نام "فاتحة الکتاب" یاد شده است مانند: "لا صلاة إلاّ بفاتحة الکتاب"(3)، "لا صلاة لمن لم یقرأ بفاتحة الکتاب"(4). از این روایات بر می‌آید که سوره مبارکه حمد از عصر رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) با نام "فاتحة الکتاب" شناخته شده بود و مسلمانان با همین نام از آن یاد می‌کردند.
3 ـ "السّبع المثانى": این نام را خدای سبحان در مقام اظهار امتنان بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بر این سوره نهاده است: "ولقد اتیناک سبعاً من المثانی والقران العظیم"(5). مراد از "سبعاً من المثانی" در این آیه، براساس روایات وارده از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان (علیهم‌السلام)، همان سوره مبارکه حمد است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: "فأفرد الامتنان علىّ بفاتحة الکتاب وجعلها بإزاء القرآن العظیم".(6) کلمه "السّبع" در این ترکیب، ناظر به شمار آیات این سوره و کلمه "المثانی" نشانه وصفی است که سراسر قرآن کریم و از جمله سوره مبارکه حمد به آن موصوف شده است: "کتاباً متشابهاً مثانی"(7) و آن انثناء، انعطاف و گرایش خاصی است که آیات قرآن نسبت به یکدیگر دارد و هر یک از آیات آن با سایر آیاتش تفسیر می‌شود: "... ینطق بعضه ببعض ویشهد بعضه علی بعض"(8). سوره مبارکه حمد از مواهب معنوی عظیمی است که در این حدیث از اعطای آن به پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم)، با تعبیر "منّت"(نعمت بزرگ و سنگین) و "امتنان" یاد شده است؛ همان گونه که اصل رسالت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در قرآن کریم با این تعبیر آمده است: "لقد منّ الله علی المؤمنین إذ بعث فیهم رسولًا من أنفسهم".(9) آیه 87 سوره مبارکه حِجْر، از قرآن کریم به عنوان کتابی عظیم که از کانون و مبدأ عظمت تنزل یافته است یاد می‌کند: "والقران العظیم" و برای تبیین جلالت شان و رفعت جایگاه سوره مبارکه حمد نیز آن را معادل و همتای همه قرآن قرار داده، با تعبیری تکریم‌آمیز (نکره غیر موصوفه = سبعاً) آن را بزرگ می‌شمارد.
4 ـ "الشفاء"، "الشافیة": قرآن کریم برای شفای دردهای درونی و بیماریهای قلبی، یعنی جهل و رذایل اخلاقی، از سوی شافی مطلق، خدای سبحان، نازل شده است: "ونُنَزّل من القران ما هو شفاء ورحمة"(10)، "وشفاء لما فی الصدور"(11) و سوره مبارکه حمد نیز که برترین سوره قرآنی و عصاره معارف آن است، در روایات "سوره شفابخش" نام گرفته است: "فاتحة الکتاب شفاء من کل داء"(12)، "من لم یبراه الحمد لم یبراه شىء".(13) گرچه تلاوت سوره حمد شفابخش بیماریهای تن نیز هست و در این امرِ مجرّب، هیچ تردیدی نیست، امّا مهمّ، بیماریهای جان است که قرآن کریم عهده‌دار درمان آنهاست و سوره حمد نیز چون عصاره قرآن است، عـصاره درمانهای قرآنی نیز خواهد بود. بنابراین، کلام امام باقر (علیه‌السلام) (من لم یبراه الحمد..) نیز بدین معناست که اگر جهل و رذایل اخلاقی کسی با معارف سوره حمد درمان نشود، دیگر سوره‌های قرآن نیز برای او سودمند نخواهد بود.
5 ـ "الاساس": از ابن عباس نقل شده است که هر چیزی اساسی دارد و اساس قرآن سوره مبارکه حمد است: "إنّ لکلّ شىءٍ أساساً... وأساس القرآن الفاتحة وأساس الفاتحة بسم الله الرحمن الرحیم".(14) 6 ـ "الصلاة": این نام نیز مستفاد از این حدیث قدسی است: "قسمت الصلاة بینى وبین عبدى نصفین؛ فنصفها لى ونصفها لعبدى..."(15) ؛ زیرا قراین موجود در حدیث به روشنی گواه بر آن است که منظور از "الصلاة"، سوره حمد است. برخی مفسران نیز سرّ نامگذاری سوره حمد بدین نام را وابستگی قوامِ نماز به سوره حمد (لا صلاة إلاّ بفاتحة الکتاب) ذکر کرده‌اند(16).
7 ـ "الکافیة"، "الوافیة": عبادة بن صامت از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می‌کند که: "أمّ القرآن عوض من غیرها ولیس غیرها منها عوضاً"(17) و برخی از تفاسیر اهل سنت راز تسمیه سوره حمد بدین نامها را کفایت آن در صحّت نماز دانسته‌اند؛ زیرا هیچ سوره‌ای جز حمد مقوّم نماز نیست.(18)
8 ـ "المناجاة"، "التفویض": نامگذاری سوره حمد به این دو نام به دلیل اشتمال آن بر آیه کریمه "إیّاک نعبد وإیّاک نستعین" است، که بخش نخست آن مناجات عبد با خداست و با بخش دوم آن، تفویضِ ممدوح حاصل می‌شود.(19)
9 ـ "الکنز": سوره مبارکه فاتحه در روایات فریقین، "گنج عرشی" نام گرفته است: "... وأعطیت أُمّتک کنزاً من کنوز عرشى؛ فاتحة الکتاب"(20)، "... وإنّ فاتحة الکتاب أشرف ما فى کنوز العرش"(21)، "نزلت فاتحة الکتاب بمکة من کنز تحت العرش".(22)
10 ـ "النّور": قرآن کریم از کتب آسمانی با تعبیر نور یاد می‌کند: "إنّا أنزلنا التوراة فیها هدیً ونور"(23)، "واتیناه الإنجیل فیه هدی ونور"(24)، "فَـامنوا بالله ورسوله والنور الذی أنزلنا"(25) و هدف آنها را نورانی کردن انسانها می‌داند: "کتاب انزلناه إلیک لتخرج الناس من الظلمات إلی النور..."(26). بنابراین، سوره‌ای که عصاره کتابِ نور است، خود نیز نوری باهر و نورانی‌کننده انسانهاست.
11 ـ "تعلیم المسألة"، "السؤال": گرچه طلب و مسئلتِ عبد سالک از خدای سبحان به صورت صریح، تنها در آیه کریمه "اهدنا الصراط المستقیم" آمده است، اما همان گونه که در تفسیر همین سوره بیان خواهد شد، تحمید و تمجید عبد در آغاز سوره نیز تحمیدی بی‌طلب و تمجیدی بی‌طمع نیست، بلکه "ستایش سابق" زمینه "خواهش لاحق" است و گویا همه آیات این سوره مبارکه، در پی آموزشِ "ادبِ مسئلت" از خدای سبحان و طلب از ساحت آن بی‌نیاز مطلق است.
12 ـ "الحمد الأُولی"، "الحمد القُصْری": نام گرفتن سوره به این دو نام به این جهت است که در میان "سُوَر حامدات"(27)، اوّلین و کوتاهترین سوره، حمد است.
13 ـ "الـحمد"، "الدعاء"، "الشکر": تسمیه سوره حمد بدین نامها، به دلیل اشتمال سوره بر حمد و دعا و شکر است.
1 ـ تفسیر القرآن الکریم، ج1، ص 163 ـ 164.
2 ـ زمخشری می‌گوید: بیشتر مفسران برآنند که سوره مبارکه فاتحة‌الکتاب نخستین سوره‌ای است که بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است (کشاف، ج4، ص775) و طبرسی نیز حدیثی از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل می‌کند که به این مطلب تصریح دارد: "فأوّل ما نزل علیه بمکة، فاتحة الکتاب، ثم اقرأ باسم ربّک، ثم ن والقلم" (مجمع البیان، ج9 ـ 10، ص613، تفسیر سوره انسان). پژوهشگران علوم قرآنی نیز در بحث "اوّلین و آخرین سوره نازل شده"، آن را به عنوان یکی از‌اقوال دانسته اند (برهان زرکشی، ج1، ص207؛ اتقان سیوطی، ج1، ص32). از آیه کریمه "ارءیت الذی ینهی* عبداً إذا صلّی" (سوره علق، آیه 9ـ10) نیز برمی‌آید که پیامبر‌اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) قبل از رسالت و نزول قرآن، نماز می‌گزارده و آنچه در شب معراج آن حضرت‌تشریع شد، نمازهای پنجگانه با ویژگیها و هیئت خاص آن بود، نه اصل نماز (المیزان، ج20، ص325) و از طرفی در روایات فریقین آمده است که قِوام نماز به فاتحة الکتاب است و در اسلام نماز بدون فاتحه، ناشناخته است. بنابراین، قول به این که سوره مبارکه حمد اولین سوره‌ای است که به طور کامل، بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است، چندان بعید نیست.
3 ـ عوالى اللئالى، ج1، ص196.
4 ـ وسائل الشیعة، ج6، ص37؛ صحیح بخاری، ج1، ص192.
5 ـ سوره حجر، آیه 87.
6 ـ تفسیر برهان، ج 2، 353؛ نیز ر.ک بحار، ج 89، ص 235ـ236 و نورالثقلین، ج 3، ص27.
7 ـ سوره زمر، آیه23؛ ر.ک المیزان، ج12، ص191ـ192.
8 ـ نهج‌البلاغه، خطبه 133، بند 8.
9 ـ سوره آل عمران، آیه164.
10 ـ سوره إسراء، آیه 82.
11 ـ سوره یونس، آیه 57.
12 ـ مجمع البیان، ج1، ص87.
13 ـ نورالثقلین، ج1 ص4.
14 ـ مجمع البیان، ج1، ص87.
15 ـ تفسیر ابوالفتوح، ج 1، ص 13.
16 ـ مجمع البیان، ج1، ص87.
17 ـ تفسیر ابوالفتوح، ج 1، ص 13.
18 ـ روح المعانى، ج1، ص67.
19 ـ روح المعانى، ج1، ص67.
20ـ نورالثقلین، ج1، ص4.
21ـ همان، ص6.
22 ـ درّ‌المنثور، ج1، ص10.
23 ـ سوره مائده، آیه 44.
24 ـ سوره مائده، آیه 46.
25 ـ سوره تغابن، آیه 8.
26 ـ سوره ابراهیم، آیه 1.
27 ـ سوره‌هایی که با ماده حمد آغاز می‌شود و آنها عبارت است از: فاتحة الکتاب، انعام، کهف، سبا و فاطر.
مأخذ: (تسنیم، ج 1، ص 259)
تبیان: انس و ارتباط با کتاب الهی، از جهات مختلفی قابل توجه است و بُعد معرفتی قرآن، از مهم‌ترین این جهات محسوب می‌شود.
از آنجا که قرآن کریم کلام خدا و پیام آسمانی است و سخن پروردگار و تجلی کمال مطلق محسوب می‌شود، دارای گیرایی و جذابیت ویژه ای است و تشنگان حقیقت می‌توانند از آن کلام که همچون آب زلالی است سیراب شوند.
آیات الهی دریچه ارتباط با عالم ملکوت و نشان گویای خداوند است که از طریق وحی در اختیار انسان قرار گرفته است. همان گونه که در روایات آمده، خالق هستی به واسطه قرآن با بندگانش سخن می‌گوید و رمز و راز خلقت را از این راه می‌آموزد.
کسی که به خدا ایمان دارد و عاشق بندگی و وصال اوست، مشتاق شنیدن کلام معشوق است؛ از سخن گفتن با معبود خویش لذت می‌برد؛ با انس و ارتباط با قرآن ایده های توحیدی را از این کلام اخذ می‌کند و با معارف الهی آشنا می‌شود.
چنین شخصی که از زلال معرفت سیراب گردیده و آیات قرآن را کلام و پیام معشوق می‌داند، لحظه ای از آن غافل نمی‌شود و همواره زمزمه دارد: «از هر چه بگذریم سخن دوست خوش‌تر است». «با تو گر خواهی خدا گوید سخن قرآن بخوان».
یکی از جنبه های انس، با قرآن جنبه هدایتی آن است. قرآن سراسر نور و سرور است، به طالب آن نورانیت می‌بخشد و انسان را به استوارترین راه و مقصد هدایت می‌کند. اهل قرآن نورانیت آیات الهی را درک می‌کنند و پیام آن را با شوق و بصیرت به جان می‌خرند. کتاب خدا شالوده مکتب اسلام است که جهان بینی توحیدی و ایدئولوژی آن را تبیین می‌کند و بهترین اسباب هدایت را در اختیار انسان می‌گذارد.
بنابراین، آنکه طالب هدایت و رستگاری است، باید، به این «حبل‌المتین» الهی چنگ بزند و با آن مأنوس شود. زیرا لازمه فهم و عمل به دستورات قرآنی یادگیری و تلاوت مستمر آن است تا آیات الهی در جان آدمی نفوذ کند و زمینه پذیرش حق فراهم آید.
بُعد عبادی قرآن از دیگر جهات انس با آن است. خواندن و آموزش، قرآن یکی از اعمال با فضیلتی است که در احکام عبادی اسلام جایگاه ویژه ای دارد.
بزرگان دین، ارتباط با قرآن و تلاوت آن را، در هر شبانه روز، سفارش کرده‌اند و آثار و ثواب بسیاری برای این کار وعده داده‌اند. این پاداش در عیدها و مناسبت‌ها، به ویژه ماه مبارک رمضان، دو چندان می‌شود، به گونه ای که تلاوت یک آیه از کتاب الهی ثواب ختم قرآن دارد.
آیات و روایات فراوانی، فرد مسلمان را به قرائت قرآن دعوت می‌کند و در مواردی به این امر دستور می‌دهد و تلاوت آیات خدا را جزئی از وظایف مسلمانی قلمداد می‌کند.
تعلیم و تعلّم، استماع، تلاوت مستمر، ترتیل و دقت در فهم قرآن و بالاخره، تدبر در آیات الهی از وظایفی است که تکلیف پیروان حقیقی قرآن را سنگین می‌کند که جز با انس و ارتباط دائمی با این کتاب آسمانی قابل انجام نیست. بنابراین، توجه جدی به قرآن کریم و انس با آن، نه تنها عبادت محسوب می‌شود بلکه از مهم‌ترین وظایف دینی است.
دوری از قرآن و عدم توجه به تلاوت و فهم آن، علاوه بر محرومیت از زلال معارف الهی، مسلمان را از معرفت دینی و بینش اسلامی بیگانه می‌کند و غیرت دینی و نشاط معنوی را از او می‌گیرد.
از سویی مسلمان حق ندارد نسبت به کتاب الهی بی اعتنا باشد و آن را مهجور نماید؛ چرا که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) از این عمل آزرده می‌شوند و از چنین کسی شکوه به ساحت پروردگار می‌آورند؛ و آنکه شاکی‌اش پیامبر رحمت باشد از مؤاخذه الهی در امان نخواهد ماند.
بزرگان دین، ارتباط با قرآن و تلاوت آن را، در هر شبانه روز، سفارش کرده‌اند و آثار و ثواب بسیاری برای این کار وعده داده‌اند. این پاداش در عیدها و مناسبت‌ها، به ویژه ماه مبارک رمضان، دو چندان می‌شود، به گونه ای که تلاوت یک آیه از کتاب الهی ثواب ختم قرآن دارد.
روش‌های انس با قرآن فراوان است. چه بسا، هر کسی به شیوه ای عمل نماید و از نتیجه کار راضی باشد. اما اصول کلی و راهکار عملی همان است که قرآن و عترت بیان داشته است و همواره باید مد نظر قرار گیرد. طهارت روحی، آموزش تدریجی، حوصله در تمرین، پشتکار و تلاش مستمر، با الهام از رهنمودهای قرآن و آموزه های نبی اکرم (صلی الله علیه وآله) و امامان معصوم (علیه السلام)، بهترین سرمایه قرآن آموزی و ایجاد انس با آیات الهی است.
متأسفانه خیلی‌ها نمی‌توانند قرآن را درست بخوانند یا اینکه درست می‌خوانند اما معنای آن را نمی‌دانند. بسیاری از آن‌هایی را هم که می‌دانند در آن تدبر نمی‌کنند، اهل تدبر نیز کمتر عبرت می‌گیرند و از همه مهم‌تر، به دستورات نورانی‌اش عنایت چندانی ندارند. امروزه برخورد ما با قرآن، اغلب، تشریفاتی است و محدود به مسائلی همچون:سوگند، مهریه، تجوید، حفظ صوری و صوت و لحن بوده و هدف اصلی از این برنامه‌ها که تدبر و انس با آیات الهی است، چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
انس با قرآن اندیشه را الهی می‌کند و روح آدمی را معنویت می‌بخشد. قرآن نور است و جامعه را از تاریکی‌ها به نور رهنمون می‌شود. باید مراقب باشیم که دستورات قرآن را مو به مو بکار گیریم و به نسخه های کتاب هدایت عمل کنیم تا اینکه مبادا دیگران در عمل به آن از جامعه اسلامی سبقت بگیرند! مولای متقیان، حضرت علی (علیه السلام)، نسبت به چنین خطری هشدار داده‌اند: «الله الله فی القرآن لایسبقنّکم الی العمل به غیرکم؛ پناه بر خدا، که دیگران در عمل کردن به قرآن از شما پیشی گیرند!». (تهذیب، ج 9، ص 176)
بیایید، کاری کنیم تا پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) از کوتاهی ما نسبت به قرآن شکایت نکند و ما را به پای محاکمه نکشاند! از این که قرآن کریم به دست ما مهجور شود و از صحنه زندگی خارج گردد بترسیم! وگرنه، ناله رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) در مظلومیت کتاب خدا همواره بلند است، «و قال رسول یا ربّ انّ قومی اتّخذوا هذا القرآن مهجورا؛ و پیامبر (صلی الله علیه وآله) می‌گوید:پروردگارا، قوم من این قرآن را متروک گذاشتند».(سوره فرقان، آیه 30)
من شنیده ام یک سوره در قرآن هست که خواندنش در زندگی معجزه می کند. این کدام سوره است؟
شاید این سوال عده ای از دوستان باشد. بنابر این در این مقاله در مورد این موضوع کمی بحث خواهیم کرد.
قرآن سر تا سر دارای اعجاز در زندگی مادی و معنوی می باشد که اگر ما با معرفت تلاوت کنیم حتما اثرات آن را خواهیم دید. لذا در اثرات سوره های قرآن اثرات عجیبی ذکر شده که هر کدام یک معجزه ای می باشند. اما در سوره های قرآن آنچه که خیلی اثرات معجزه آسایی از آن ذکر شده است سوره مبارکه حمد می باشد که در کمتر سوره ای یافت می شود.
«سوره حمد» نسخهای است برای درمان همه آلام جسمی و روحی. و چون انسان «العیاذ بالله» بیمار شد، راحتترین درمان و کم هزینه ترین درمان، خواندن سوره حمد است.
«صادق آل عبا» فرمود: «چنانچه بر مردهای 70 بار سوره حمد خواندید و زنده شد تعجب نکنید.» (اصول کافى)
امام صادق علیه السلام فرمودند: سوره ی «حمد» سوره ای است که ابتدایش «حمد» خدا و وسطش «اخلاص» و آخرش دعا است.
از سلمة بن محمد نقل است که گفت: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: کسی که سوره حمد، او را شفا نبخشد، چیزی او را شفا نمی بخشد. (خواص القرآن، ص48)
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: سوره حمد بر هیچ دردی خوانده نشد مگر اینکه دردش آرام می گیرد (قرآن درمانی روحی و جسمی ،ص 62) و...
امیرالمومنین علیه السلام فرمود: از پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که فرمود: به تحقیق خدای متعال به من گفته: ای محمد به تو هفت آیه از مثانی و قرآن عظیم داده ایم. پس فاتحه الکتاب را جدا کرد و بر من منت گذاشت آن را در برابر قرآن عظیم قرار داد.»
هرکس، هنگامی که وارد خانه خود می شود، سوره حمد و توحید را قرائت نماید خداوند فقر را از خانه او دور کرده و برکت زندگی او را به حدّی زیاد می کند که به همسایگانش نیز می رسد
و به تحقیق فاتحه الکتاب بهترین چیزی است که در گنج های عرش است و خدای عزوجل این سوره را به طور اختصاصی به محمد داد و بدین سبب او را با عزت کرد و هیچ یک از پیغمبرانش را با او در این فضیلت شریک نکرده است به جز سلیمان که خدای تعالی به او «بسم الله الرحمن الرحیم» را از فاتحة الکتاب داده است و از بلقیس حکایت کرده که گفت: به درستی که نوشته ای عزیز و گرامی از سلیمان به من رسیده است و نوشته این است که هر کس «بسم الله الرحمن الرحیم» را بخواند و به محمد و دوستی اهل بیت او اعتقاد داشته باشد و ایمان قلبی و ظاهری به ایشان داشته باشد خداوند به ازای هر حرفی که از آن سوره پاداش و ثوابی بهتر از دنیا و آنچه از مال ها و خوبی ها در آن است به او می دهد و کسی که به صوت خواننده این سوره گوش دهد ثوابش مانند کسی است که این سوره را می خواند پس هر یک از شما باید بسیار کوشش کند تا این ثواب و پاداش را به دست آورد که غنیمتی است که نباید از آن گذشت تا حسرت و افسوس آن بماند. (تفسیر البرهان، ج1، ص104)
از پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که فرمود: به تحقیق خدای متعال به من گفته: ای محمد به تو هفت آیه از مثانی و قرآن عظیم داده ایم. پس فاتحه الکتاب را جدا کرد و بر من منت گذاشت آن را در برابر قرآن عظیم قرار داد».
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: فضیلت سوره حمد مانند فضیلت حاملان عرش است، هر کس آن را قرائت کند، ثوابی مانند ثواب حاملان عرش به او داده می شود. (مستدرک الوسائل، ج4، ص330)
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: هرکس سوره حمد را قرائت کند خداوند به عدد خواندن تمام کتاب هایی که از آسمان نازل شده به او ثواب و پاداش عنایت می فرماید. (الاختصاص، ص39)
در روایتی رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است: اگر سوره حمد را در یک کفه میزان و باقی سوره های قرآن را در کفه دیگر قرار دهند، سوره «حمد» هفت برابر سنگین تر است. (مجمع البیان، ج1، ص36 )
برخی از خواص سوره حمد
زیادی نور چشم
حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: چون کسی را درد چشم باشد یا در بینایی او ضعفی باشد در اول ماه چون هلال ماه را ببیند دست بر چشم خود بنهد و سوره فاتحه را 10 بار با نیت خالص و توجه به معنی آن بخواند و در آخر سوره مبارکه «توحید» را 3بار بخواند بعد از آن 7بار بگوید: «یا ربِّ قَوِّ بَصَری».
سپس بگوید: «اللهم اکف انت الکافی، اللهم عاف انت المعافی». درد چشم و ضعف بینایی به صحت مبدل می گردد. (خواص آیات قرآن کریم، محمدتقی نجفی، ص10)
جهت رفع تب
حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: هر کس، با ایمان سوره مبارکه فاتحه را چهل بار بر قدح آب با نیت خالص و توجه به خدا و معنی آن بخواند و آن آب را بر روی کسی که تب دارد بپاشد، تب از او زایل می شود. (همان ص12)
ایجاد برکت
در کلامی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و سلم آمده است: هرکس، هنگامی که وارد خانه خود می شود، سوره حمد و توحید را قرائت نماید خداوند فقر را از خانه او دور کرده و برکت زندگی او را به حدّی زیاد می کند که به همسایگانش نیز می رسد.
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: فضیلت سوره حمد مانند فضیلت حاملان عرش است، هر کس آن را قرائت کند، ثوابی مانند ثواب حاملان عرش به او داده می شود
از حضرت امام صادق علیه السلام روایت شده است: «هرکس سوره حمد را قرائت کند، به لطف و عنایت الهی، درهای خیر دنیا و آخرت به روی او گشوده خواهد شد.» (همان، ص 65 به نقل از الدرالمنثور، ج6)
ختومات مجرب
1) برکت و گشایش روزی
از مولا علی علیه السلام نقل شده است: «اگر رزق و روزی و ثروت زیادی می خواهی و دوست داری از هر بنده و آزادی بی نیاز باشی و به زودی به آرزوهایت برسی و از غل و غش و حیله در امان باشی؛ پس «فاتحة الکتاب» را بخوان که اسرار عجیبی در ان نهفته است.
برای رسیدن به آرزوها و حاجت هایت، این سوره را در پنج نوبت (صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشا) 100 مرتبه تلاوت کن. (همان،ص 66به نقل از شمس المعارف الکبری)
2) نماز عجیب و مشکل گشا
اگر کسی به نیت قضای حاجت دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعت 19 مرتبه بسم الله الرحمن الرحیم بگوید و بعد از آن سوره حمد را تلاوت نماید و بعد از تمام شدن نماز 786 مرتبه آیه بسم الله الرحمن الرحیم را بگوید هر حاجتی داشته باشد برآورده خواهد شد. ان شاءالله. (همان، ص67به نقل از شمس المعارف الکبری )
3) جهت عزت و شخصیّت و حفظ آبرو
در روز جمعه شروع کند تا 41 روز، و هر روز 41 مرتبه سوره مبارکه حمد را بخواند و بعد از اتمام بلافاصله 13 بار این دعا را بخواند: «یا مُفَتِّحُ فَتَّح یامُفَرِّجُ فَرَّج یامُسَبِّبُ سَبَّب یامُیَسِّرُ یَسَّریامُسَهِّلُ سَهَّل یا مُتَمِّمُ تَمَّم برحمتک یا ارحم الراحمین» (دو هزار و یک ختم، ص48)
فرآوری: زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان